Zabytkowy zespół pałacowo-parkowy z II połowy XVIII wieku, w którym mieści się Muzeum Historyczne, jest najokazalszym obiektem w pejzażu architektonicznym Dukli. W ciągu wieków budowla ta przechodziła trzy fazy gruntownej przebudowy, zmieniając kształt, styl i wielkość.

Około połowy XVI wieku powstał tu zamek renesansowy, prawdopodobnie za sprawą ówczesnego dziedzica Dukli, Jana Jordana, herbu Trąby. W następnym stuleciu zamek popadł w ruinę. Dopiero w latach 1636 – 1638 staraniem nowego właściciela, Franciszka Bernarda Mniszcha, starosty sanockiego, kasztelana sądeckiego (brata carycy Maryny) został odbudowany w obrębie nowożytnej fortyfikacji bastionowej w typie włoskiego “palazzo in fortezza”. Pracami wykończeniowymi zajął się, między 1696 a 1709 r., jego wnuk Józef Wandalin Mniszech.

Kolejny okres przebudowy wiąże się z ostatnim sukcesorem z linii dukielskiej Mniszchów – Jerzym Augustem Wandalinem, marszałkiem nadwornym koronnym, kasztelanem krakowskim i jego żoną Marią Amalią (Amelią) z Brühlów (córką Henryka Brühla, ministra skarbu na dworze Augusta III). Mniszchowie wzorując się na modzie francuskiej podjęli prace budowlane, przekształcające warownię w założenie pałacowo-parkowe. Rozbudowano wtedy pałac w kierunku zachodnim, podwyższono o jedną kondygnację i nakryto dachem mansardowym. Główną fasadę zwrócono ku zachodowi, przez co zmieniono oś założenia z południowej na zachodnią. Równocześnie po bokach pałacu stanęły – częściowo na dawnych bastionach – dwie trapezoidalne oficyny. Przed elewacją frontową urządzono półkolisty dziedziniec, a po przeciwnej stronie założenia ogród, wzorowany na symetrycznych zarysach ogrodów francuskich o układzie tarasowym z parterami wodnymi i kwiatowymi, ciągami alejowymi i układem osi widokowych. Nie zabrakło w nim wspaniale wkomponowanych rzeźb figuralnych, mostków na groblach i teatru. Park ten był jednym z piękniejszych w Polsce. Całość założenia otoczono ogrodzeniem murowanym z bramą wjazdową na osi pałacu. W ten sposób powstała późnobarokowa rezydencja magnacka w stylu francuskim, w typie “entre cour et jardin”. 

W latach 1764 – 1778 pałac należał do ważnych ośrodków życia kulturalnego, towarzyskiego i politycznego w ówczesnej Polsce. Duszą środowiska była utalentowana muzycznie i artystycznie, spokrewniona z arystokracją austriacką Amalia Mniszchowa. Po śmierci Jerzego i Amalii Mniszchów (spoczęli w krypcie kościoła p.w. Marii Magdaleny w Dukli, którego byli fundatorami) ich córka Maria Józefa Szczęsnowa Potocka w 1779 r. sprzedała rodową rezydencję wojewodzie wołyńskiemu Józefowi Kantemu Ossolińskiemu.

Na przełomie XVIII i XIX wieku Dukla była w posiadaniu Stadnickich. Helena Stadnicka wniosła w posagu majętność dukielską Wojciechowi Męcińskiemu – potomkowi XVII-wiecznych dziedziców Dukli. Kolejny właściciel pałacu – Cezar Męciński wraz z synem Adamem podjął w 1875 r. prace związane z przebudową pałacu. Wprowadzone wówczas zmiany w podziale pomieszczeń parteru, dodanie balkonów, galeryjki, ganku wspartego na filarach od strony wschodniej, obramowań okien w elewacji zachodniej i neogotyckich okien w elewacji wschodniej, spowodowały zatarcie oryginalnych cech budowli. Męcińscy, przez wprowadzenie elementów typowych dla ogrodów angielskich, także przeobrazili park nadając mu naturalistyczny wygląd. W 1925 r. pałac przeszedł na własność rodziny Tarnowskich. 

Pomimo, że w wyniku II wojny światowej obiekt uległ zniszczeniu, a wyposażenie rozproszeniu, to kompleks zachowuje swe walory historyczno-artystyczne i należy do cennych zabytków polskiej kultury narodowej.

Na ilustracjach: pocztówki przedstawiające wygląd pałacu w okresie międzywojennym oraz fotografia pałacu po zakończeniu II wojny światowej

Ułatwienia dostępu