Na Theatrum w Dukli

22.10.2015

Jubileusz 250. rocznicy powstania Teatru Narodowego w Warszawie stał się impulsem do zorganizowania wystawy nawiązującej do XVIII-wiecznego teatru urządzonego w dukielskiej siedzibie Jerzego Augusta Wandalina Mniszcha, marszałka nadwornego kor., kasztelana krakowskiego. Teatr ten wzorował się na repertuarze sceny warszawskiej i swą działalnością wpisał się w historię teatru polskiego. Nie bez znaczenia jest fakt, że na scenie dukielskiej wystawiono komedię Natręci Józefa Bielawskiego, pierwszego reżysera i kierownika polskiej trupy teatralnej, która wcześniej, 19 listopada 1765 roku zainaugurowała powstanie sceny narodowej i sceny publicznej.

Teatr dworski, królewski i magnacki miał duże znaczenie dla kształtowania się kultury teatralnej w dawnej Polsce. Prócz sal teatralnych w obiektach pałacowych, powstawały teatry ogrodowe, w oranżeriach lub tzw. „zielone” z żywopłotami strzyżonymi na kształt kulis. Wszystkie wymienione rodzaje teatrów spotykamy w rezydencjach Mniszchów. Na uwagę zasługuje teatr „zielony” urządzony przez Józefa Mniszcha (ojca Jerzego Augusta) w rodowych Laszkach Murowanych. W Dukli zaś był to osobny budynek między dziedzińcem pałacowym, a pierwszym stawem w ogrodzie.

Według Stanisława Windakiewicza teatr dukielski powstał ok. 1765 r. Budynek teatru nie przetrwał, ale zachował się rękopis Zbiór Kommedyi Granych na Theatrum w Dukli […] z l. 1774- 1777, najważniejszy na wystawie zabytek i źródło do poznania działalności sceny dukielskiej (ze zbiorów Biblioteki PAU i PAN w Krakowie). Dzięki temu cennemu zabytkowi znamy repertuar teatru Mniszchowskiego, a także osoby, które uczestniczyły w inscenizacjach dukielskich. Zespół liczył 61 osób, 23 panie i 38 panów. W przedstawieniach brali udział członkowie rodziny, oficjaliści, osoby pozostające w służbie pałacowej Mniszcha i goście. Główne role kobiece kreowała Józefina z Mniszchów Potocka. Manuskrypt zawiera teksty 16 sztuk. Do najczęściej realizowanych utworów należały komedie Franciszka Bohomolca. W zbiorze występują też przekłady sztuk francuskich i włoskich: Moliera, Mariwaux, Saint-Foixa, Brueysa i Palaprata, Goldoniego oraz angielskiego aktora i dramaturga Garricka.

W grupie eksponowanych pierwodruków komedii interesujące są dwa tytuły: Panna rozumna w przekładzie Tadeusza Lipskiego i Panna na wydaniu Adama Czartoryskiego. Na stronie tytułowej pierwszej zawarta jest informacja, że 1 grudnia 1774 r. została wystawiona w teatrze Mniszcha w Dukli. Według niektórych badaczy wystawienie tych komedii wiąże się ze ślubem Józefiny (córki Jerzego Mniszcha) ze Stanisławem Szczęsnym Potockim, później tak niechlubnie zapisanym w historii Polski.

Oprócz zaprezentowanych na wystawie teatraliów dukielskich, które są jedynymi historycznymi przekazami o istnieniu teatru Jerzego Mniszcha w Dukli, znalazły się też teatralia nawiązujące do innych XVIII-wiecznych teatrów dworskich, m.in. do teatru w Łańcucie, najbliżej zachowanego teatru dworskiego.

Na osobną uwagę zasługują projekty dekoracji teatralnych Jana Bogumiła Plercha, znanego malarza, dekoratora królewskiego, który był synem Jana Jerzego Plercha, słynnego rzeźbiarza i też dekoratora wnętrz królewskich. Według niektórych badaczy wykonywali również prace dla Mniszchów w Warszawie. Imponująco przedstawiają się na ekspozycji kostiumy i rekwizyty teatralne, których używano w teatrach do odtwarzania ról scenicznych w XVIII-wiecznych sztukach.

Prezentowane na wystawie obiekty pochodzą ze zbiorów Biblioteki PAU i PAN w Krakowie, Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu, Biblioteki Jagiellońskiej, Narodowego Teatru Starego i Teatru Bagatela w Krakowie, Muzeum-Zamku w Łańcucie, Wojewódzkiej Biblioteki Pedagogicznej w Krośnie, Muzeum Podkarpackiego w Krośnie, Klasztoru OO. Bernardynów w Dukli oraz kopie cyfrowe z Biblioteki Narodowej w Warszawie, Biblioteki Raczyńskich w Poznaniu, Muzeum Narodowego w Warszawie.

Otwarcie wystawy połączone było z wystawieniem sztuki Moliera Rada skuteczna (Le mariage force) w wolnym przekładzie Franciszka Bohomolca pochodzącej ze Zbioru kommedyi granych na Theatrum w Dukli […]. Jednoaktówka wykonana została przez aktorów krakowskiego Teatru Bez Rzędów, w reżyserii Lecha Walickiego. W obsadzie sztuki wystąpili: Grzegorz Eckert, Jakub Popławski, Łukasz Pracki, Jakub Sochacki, Lech Walicki. Autorem scenografii był Lech Walicki. W spektaklu wykorzystano muzykę Franza Josepha Haydna.

Ułatwienia dostępu