Rok 2018 – ogłoszony został Rokiem Konfederacji Barskiej oraz Rokiem 100-lecia odzyskania przez Polskę Niepodległości. Zorganizowane 12, 13 i 19 maja br. obchody 250. rocznicy Konfederacji Barskiej w Dukli, Nowym Żmigrodzie i Iwli wpisały się w przypadające w tym roku Jubileusze. Organizatorem tych obchodów było Towarzystwo Miłośników Nowego Żmigrodu i Muzeum im. Leona Karcińskiego w Nowym Żmigrodzie oraz Muzeum Historyczne-Pałac w Dukli, przy współudziale Gminy Dukla i Gminy Nowy Żmigród. Przedsięwzięcie pn.: Ogólnopolskie Obchody 250. Rocznicy Konfederacji Barskiej w Beskidzie Niskim zrealizowane zostało w ramach ogłoszonego przez Zarząd Województwa Podkarpackiego otwartego konkursu ofert na realizację zadań publicznych Województwa Podkarpackiego w zakresie kultury w 2018 roku – pn.: Wydarzenia kulturalne. Zadanie dofinansowano z budżetu Województwa Podkarpackiego. Program obchodów rocznicowych obejmował: międzynarodową konferencję naukową poświęconą Konfederacji Barskiej (12 maja), zorganizowaną przez Muzeum Historyczne-Pałac w Dukli, w której udział wzięli wybitni specjaliści – znawcy tematu z ośrodków naukowo-badawczych z całej Polski i z zagranicy; główne uroczystości rocznicowe w Nowym Żmigrodzie (13 maja), których ważnym punktem było odsłonięcie pomnika Kazimierza Pułaskiego, objęte pieczą Towarzystwa Miłośników Nowego Żmigrodu i żmigrodzkiego Muzeum; obchody rocznicowe w Iwli (19 maja) skupione wokół Mszy Świętej polowej w intencji Ojczyzny i Konfederatów Barskich, których głównym organizatorem był ks. Ryszard Szwast z Iwli.
Patronat Narodowy nad tymi obchodami objął Prezydent RP Andrzej Duda. Patronat Honorowy objęli: Marszałek Sejmu Marek Kuchciński, Marszałek Senatu Stanisław Karczewski, Wojewoda Podkarpacki dr Ewa Leniart, Marszałek Województwa Podkarpackiego Władysław Ortyl, Starosta Krośnieński Jan Juszczak, Burmistrz Dukli Andrzej Bytnar, Wójt Gminy Nowy Żmigród Grzegorz Bara oraz Dyrektor Instytutu Pamięci Narodowej Oddział Rzeszowie dr Dariusz Iwaneczko, Dyrektor Muzeum Wojska Polskiego dr Adam Buława i Dyrektor Muzeum im. Kazimierza Pułaskiego w Warce Iwona Stefaniak. Patronat Medialny objęli: TVP 3 Rzeszów, Polskie Radio Rzeszów, TV Obiektyw Krosno oraz tygodnik Nowe Podkarpacie, miesięczniki Dukla.pl i Region Żmigrodzki oraz portale internetowe: terazKrosno.pl i NowyŻmigród 24.pl.
Konfederacja Barska (1768-1772) uznawana jest za pierwsze polskie powstanie narodowe. Ten zbrojny zryw został zapoczątkowany 29 lutego 1768 roku w Barze na Podolu zaprzysiężeniem aktu założycielskiego w obronie ojczyzny, wiary katolickiej i wolności. Skierowany był przeciwko protektoratowi Imperium Rosyjskiego, królowi Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu i popierającym go wojskom rosyjskim oraz ustawom, w tym równouprawnienia dla innowierców, narzuconym na sejmie sterroryzowanym przez wojska rosyjskie. Ruch konfederacki swoim zasięgiem objął tereny całej Rzeczypospolitej i trwał przez cztery lata. Jednym z ważnych ośrodków ruchu stało się karpackie pogranicze, zwłaszcza rejon Beskidu Niskiego. W wielu miejscach przy granicy powstały obozy konfederackie, które miały duże znaczenie dla podtrzymania polskiego oporu. Te tereny znalazły się na szlaku bitewnym Kazimierza Pułaskiego, marszałka łomżyńskiego, który przygotowywał tutaj nowe oddziały do walki, organizował stąd wypady na nieprzyjaciela i toczył bitwy i potyczki na tym obszarze. W obozie pod Konieczną ogłaszano uchwały i odezwy Generalności – najwyższej władzy obradującej w Preszowie. Czołowi konfederaci spotykali się w pałacu w Dukli, ówczesnej siedzibie Jerzego Augusta Mniszcha i jego żony Marii Amalii z Bühlów Mniszchowej, którzy współpracowali z konfederatami.
Z uwagi na historyczne związki Beskidu Niskiego z działaniami Konfederacji Barskiej, w pierwszym dniu obchodów, tj. 12 maja (sobota) w Muzeum Historycznym-Pałac w Dukli odbyła się pod patronatem naukowym JM Rektora Uniwersytetu Rzeszowskiego prof. dr hab. Sylwestra Czopka Międzynarodowa Konferencja Naukowa, pt.: „Dla wolności ginę”- kontekst historyczny i kulturowy Konfederacji Barskiej w 250. rocznicę jej zawiązania. Część naukowa współorganizowana była z Instytutem Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego, z ramienia Instytutu z prof. Michałem Parczewskim.
Otwarcie obrad poprzedziła Pieśń Konfederatów Barskich i Kurant wojsk konfederacji wielkopolskiej, które na fortepianie wykonał Dawid Dudek. Obrady odbywały się w trzech sesjach, pierwszym dwóm przewodniczył prof. dr hab. Michał Parczewski (Instytut Archeologii Uniwersytetu Rzeszowskiego), trzeciej dr hab. Anna Krochmal (Naczelna Dyrekcja Archiwów Państwowych). Pierwszą sesję rozpoczął wprowadzeniem do tematyki konferencji prof. dr hab. Andrzej Nowak (Instytut Historii UJ). Prof. dr hab. Zofia Zielińska (Instytut Historyczny UW) wygłosiła referat nt.: W jakim stopniu „Konfederacja Barska” Władysława Konopczyńskiego stanowi apologię tytułowego ruchu? Dr hab. Anna Krochmal (NDAP) przedstawiła Polityczne, społeczne i religijne skutki konfederacji barskiej – zarys problematyki. W drugiej sesji głos zabrali: doc. PhDr. Martin Javor, PhD (Instytut Historii Uniwersytetu w Preszowie), który wygłosił referat pt.: Barska konfederacia a Prešov; dr Maria Czeppe (Instytut Historii PAN – PSB, Kraków) omówiła Przebieg konfederacji w świetle pamiętników Jędrzeja Jabłonowskiego; Maciej Śliwa (Kraków) zaprezentował Konfederackie fortyfikacje na przykładzie redut pod Konieczną, Grabiem, Barwinkiem i Łupkowem. W trzeciej sesji wystąpili: dr Piotr Sadowski (Podhalańska Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Nowym Targu) z referatem pt.: Lanckorona – twierdza konfederatów barskich; Michał Filipowicz (Instytut Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego) omówił Beskidzkie konfederackie fortyfikacje polowe a sudeckie szańce z okresu wojen śląskich; prof. dr hab. Michał Parczewski (Instytut Archeologii UR) wygłosił referat pt.: Obóz konfederacki w Łupkowie oraz zagadkowa warownia w Czeremsze; Michał Filipowicz, dr Piotr Sadowski przedstawili Szaniec konfederacki w Roztokach Górnych koło Cisnej. Prelegenci przedstawili najnowsze wyniki badań w tym obszarze tematycznym.
Konferencję uświetnili swoją obecnością harcerze 51. Drużyny Harcerskiej „Żuawi” im. Signi 1863 ubrani w mundury z czasów Konfederacji Barskiej, do których nawiązywał w swoim wystąpieniu Maciej Kilarski, twórca tej Drużyny Harcerskiej. Konferencji towarzyszyły dwie wystawy przygotowane przez Muzeum Historyczne-Pałac w Dukli: pierwsza planszowa, pt.: Konfederaci Barscy w Beskidzie Niskim, m.in. z kopią rękopisu zatytułowanego: Uniwersał JO Xięcia Lubomirskiego Marszałka Konfederacyi Woiewództwa Krakowskiego […] ogłoszonego 7 kwietnia w obozie pod Barwinkiem 1769 Roku (oryginał w zbiorach Zakładu Narodowego im. Ossolińskich); druga złożona z artefaktów i obiektów nawiązujących do Konfederacji Barskiej pochodziła ze zbiorów Muzeum Kultury Szlacheckiej w Kopytowej oraz ze zbiorów prywatnych Jacka Grocholskiego oraz Macieja Kilarskiego.
W drugim dniu, tj. 13 maja (niedziela) uroczystości rocznicowe zainaugurowała Msza Święta koncelebrowana odprawiona w kościele pw. śś. Piotra i Pawła w Nowym Żmigrodzie w intencji poległych Konfederatów Barskich w Beskidzie Niskim. Koncelebrze przewodniczył ks. Stanisław Szajna, proboszcz parafii w Nowym Żmigrodzie, kazanie okolicznościowe wygłosił ks. Ryszard Szwast z Iwli.
Uroczystości rocznicowe poprzedziło poświęcenie krzyża i odsłonięcie pamiątkowej tablicy w Mytarka, gdzie znajdował się szaniec konfederacki.
Podczas głównych uroczystości rocznicowych, które prowadził Prezes Towarzystwa Miłośników Nowego Żmigrodu Jerzy Dębiec, wciągnięto flagę na maszt, odegrano hymn i został odsłonięty pomnik Kazimierza Pułaskiego na placu przed Muzeum im. Leona Karcińskiego. Na cześć Konfederatów Barskich oddano salwy armatnie. W oprawie uroczystości uczestniczyła warta honorowa w strojach konfederackich – Gwardia Dębowiecka, Konfederaci z Tylicza oraz uczniowie z LO w Nowym Żmigrodzie. W dalszej części obchodów rocznicowych uczestnicy zwiedzili ekspozycję dotyczącą Konfederacji Barskiej i inne wystawy w Muzeum im. Leona Karcińskiego. Uroczyste zamknięcie obchodów rocznicowych odbyło się w Gminnym Ośrodku Kultury w Nowym Żmigrodzie..
W trzecim dniu obchodów – 19 maja (sobota) dla upamiętnienia walk konfederackich pod Iwlą na polach iwielskich (Łazy-Kąt) została odprawiona uroczysta Msza Św. polowa koncelebrowana w intencji Ojczyzny i Konfederatów Barskich pod przewodnictwem o. Alojzego Kosobuckiego, proboszcza paulińskiej parafii pw. Świętego Mikołaja w Kamieńcu Podolskim, który wygłosił okolicznościowe kazanie. W koncelebrze wzięli udział: ks. Józef Konieczko, proboszcz parafii św. Jana Chrzciciela w Iwli i ks. Ryszard Szwast z Iwli, ks. Stanisław Siara z Dukli i ks. Roman Jagiełło z Łęk Dukielskich. W nabożeństwie uczestniczyły poczty sztandarowe dukielskich szkół i OSP z Iwli oraz Orkiestra Dęta OSP z Gaci (k. Przeworska). Uroczystość rozpoczęła się hymnem państwowym i odsłonięciem na obelisku tablic upamiętniających: 250. rocznicę Konfederacji Barskiej oraz 100-lecie odzyskania przez Polskę Niepodległości.
Organizatorzy kierują wielkie podziękowania za udzielone wsparcie Przedsiębiorstwu Produkcji Materiałów Drogowych w Rzeszowie – Prezesowi Zarządu Piotrowi Majkutowi i Kierownikowi Zakładu Górniczego w Lipowicy Wiesławowi Jakiele oraz Nadleśnictwu Dukla – Nadleśniczemu Zbigniewowi Żywcowi oraz Wszystkim, którzy okazali pomoc, życzliwość i zrozumienie.
