Przełęcz Dukielska, najniższa i najdogodniejsza dla komunikacji w Karpatach, stała się w XX w. miejscem dwóch potężnych bitew w okresie I i II wojny światowej. Lesiste wzgórza i doliny wokół Dukli po dziś dzień zasłane są wielką ilością zabytków militarnych, będących pozostałością po minionych walkach, toczonych przez setki tysięcy żołnierzy niemieckich, austriackich, węgierskich, rosyjskich, czechosłowackich i sowieckich.

Już w 1964 roku w dukielskim pałacu otwarto wystawę poświęconą bitwie z jesieni 1944 roku –  większość eksponowanych na niej militariów stanowiły darowizny i zakupy od okolicznych  mieszkańców penetrujących dukielskie pobojowisko. Następnie ekspozycję muzealną uzupełniły  przekazy z jednostek wojskowych, zakupy od kolekcjonerów i znalazców, oraz depozyty z Muzeum  Wojska Polskiego w Warszawie (obecnie zwrócone na żądanie MWP)
Najliczniejszą grupę zabytków tworzą obiekty pochodzące z pola bitwy, a drugą co do  liczebności grupę stanowią przekazy z jednostek wojskowych. Wśród zabytków większość  eksponatów pochodzi z produkcji oryginalnej lub licencyjnej sowieckiej, a reszta to  produkcja niemiecka, austriacka, polska, czechosłowacka i w niewielkiej ilości węgierska.  Liczebnie przeważają zabytki z okresu II wojny światowej. Kolekcję militariów uzupełnia  cenny materiał fotograficzno-dokumentacyjny i archiwalny.

Na kierunku dukielskim… Działania operacji karpackiej i gorlickiej XII 1914 – V 1915

Wystawa pokazuje genezę i przebieg dwóch największych w dziejach Galicji operacji  wojskowych, w których walki toczono między innymi o opanowanie przełęczy karpackich w tym o  bardzo silnie bronioną Przełęcz Dukielską. Na wystawie cenne i rzadkie przykłady broni białej i palnej używanej w czasie I wojny światowej. Uzupełnienie tej ekspozycji stanowi  wystawa Józef Piłsudski – Życie i działalność na tle polskiego czynu zbrojnego i  niepodległościowego. Fotografie przedstawiające chronologicznie najważniejsze epizody z  działalności Naczelnika odrodzonej po latach niewoli Rzeczypospolitej na tle zabytków broni  białej i ekwipunku kawalerii legionowej z epoki oraz pamiątek po dwóch dukielskich  uczestnikach walk II Brygady Legionów, walczącej w Karpatach Wschodnich. Wystawę uzupełniają  eksponaty uzbrojenia i umundurowania z walk o granice Odrodzonej.

Wrzesień 1939 roku w Dukli i na Przełęczy Dukielskiej

Mało znanym epizodem walk września 1939 roku był udział wojsk słowackich w agresji na Polskę. Wojsko Polskie swoje pierwsze walki w rejonie Przełęczy Dukielskiej stoczyło właśnie z jednostkami słowackimi. Jednak ograniczyły się one do drobnych incydentów. Główne uderzenie na kierunku dukielskim wykonali Niemcy, zajmując Duklę w nocy z 8 na 9 września. Na wystawie prezentowane są m.in. ciekawe fotografie z przygotowań wojennych w Dukli, z przejścia granicznego w Barwinku, gdzie doszło do polsko-słowackich starć 2 września 1939 roku i pamiątkowe zdjęcia żołnierzy Słowackich w Polsce. Prezentowane na wystawie eksponaty to wyposażenie i uzbrojenie polskich żołnierzy: szable wz. 21 i wz. 34, siodło kawaleryjskie, podstawowy karabin armii polskiej Mauser kal 7,92 mm i używany przez oddziały Obrony Narodowej karabin produkcji francuskiej Lebel kal. 8 mm, bagnety, mundury, czapki wojskowe, hełmy i maski przeciwgazowe.

Operacja Karpacko – Dukielska 8 IX – 30 XI 1944

Największa bitwa w polskich górach podczas II wojny światowej – bitwa o Przełęcz Dukielską –  przez długie lata była motywem przewodnim naszego muzeum. Wystawę tworzy zespół  chronologicznie zestawionych reprodukcji fotografii, map, eksponatów z umundurowania,  ekwipunku, uzbrojenia i wyposażenia żołnierzy walczących przez długie miesiące o przejście  karpackich przełęczy. W odróżnieniu od pozostałych wystaw przeważają eksponaty z  pobojowiska. Elementy ekspozycji pokazują genezę, przebieg, ważniejsze epizody i postacie  oraz skutki bitwy dukielskiej. W materiale fotograficznym przedstawiono głównie walki 1  Korpusu Czechosłowackiego, walczącego u boku Armii Czerwonej. W Czechach i na Słowacji walki  tej jednostki ciągle pozostają w żywej pamięci – każdego roku organizowane są obchody  rocznicowe bitwy dukielskiej. 

Uzbrojenie wojsk walczących w Karpatach

Ta ekspozycja stanowi uzupełnienie wystawy „Operacja Karpacko – Dukielska”. Prezentowane są tutaj najbardziej efektowne przykłady uzbrojenia i wyposażenia wojsk sowieckich, czechosłowackich, niemieckich i węgierskich. Największą część ekspozycji stanowi uzbrojenie  strzeleckie produkcji sowieckiej – m.in. wielkokalibrowy karabin maszynowy DSzK, ckm  Goriunowa, rusznica przeciwpancerna PTRS oraz sławne pepesze i Mosiny. 

Inspektorat ZWZ – AK „Joachim” Jasło – Krosno – Brzozów – Sanok 1939 – 1944

Tekst roty przysięgi akowskiej wprowadza oglądającego w tematykę tej największej europejskiej armii podziemnej z kulminacją jej działań zbrojnych w ramach Powstania Warszawskiego. Liczne archiwalne dokumenty konspiracyjne i partyzanckie przeplatają się z reprodukcjami fotografii.
W pierwszej sali ekspozycyjnej najcenniejszym zbiorem eksponatów jest Archiwum placówki ZWZ Jedlicze (kryptonim „Jaśmin”). Prezentowane w gablotach autentyczne dokumenty, przedstawiają działalność tej placówki. Znajdują się tutaj instrukcje, meldunki, szyfry, rozkazy bojowe, plany, mapy i szkice topograficzne, wytyczne do działalności sabotażowe, gazety podziemne, listy konfidentów oraz przechwycone przez AK-owców donosy na mieszkańców Krosna i okolic. W drugiej sali prezentowana jest struktura organizacyjna i najważniejsze akcje bojowe w naszym regionie. Rodzajem podsumowania jest wielka mapa ścienna pokazująca 91 zbrojnych akcji na terenie inspektoratu. Obok bogatej dokumentacji prezentowana jest kolekcja broni używanej przez partyzantów. Dopełnieniem wystawy są pamiątki związane z represjami hitlerowskimi i komunistycznymi wobec akowców krośnieńskich.

Monte Cassino 1944

Wystawa ta nie wiąże się bezpośrednio z tematyką prezentowaną w dukielskim Muzeum i powstała jako wystawa rocznicowa. Ciekawa tematyka największej bitwy Wojska Polskiego na Zachodzie i interesujące eksponaty spowodowały włączenie jej do wystaw stałych. Na ekspozycji można zobaczyć mapę ukazującą drogi Polaków do Armii Polskiej w ZSRR gen. Andersa, a potem do 2 Korpusu Polskiego. Uzupełnieniem mapy są archiwalne zdjęcia. Wśród eksponatów można zobaczyć elementy uzbrojenia i wyposażenia zarówno wojsk polskich, jak i niemieckich. Szczególnie bogata jest kolekcja odznaczeń i odznak pamiątkowych przyznawanych polskim żołnierzom na Zachodzie. Z uzbrojenia niemieckiego na uwagę zasługuje czołgowa wersja karabinu maszynowego MG-34 i moździeż kal. 81 mm.

Ułatwienia dostępu