Wykład dra Paweł Kocańda, dyrektora Muzeum Ziemi Bieckiej, kierownika badań archeologicznych na stanowisku nr 1 w Teodorówce odbył się 4 grudnia 2025 r. w sali kinowo- teatralnej Ośrodek Kultury w Dukli. Spotkanie cieszyło się sporym zainteresowaniem Uczestników. Będąc dwa sezony po badaniach reliktów najstarszego dukielskiego kościoła pw. św. Marcina wciąż jest więcej pytań niż odpowiedzi na zagadnienia badawcze. Niewątpliwie badania będą kontynowanie w 2026 r. Być może wtedy poznany kolejne tajemnice pierwszej dukielskiej świątyni. Panu dr. Pawłowi Kocańdzie dziękujemy za przybliżenie stanu badań. Jako Organizatorzy spotkania cieszy się z frekwencji i zainteresowania. Dziękujemy wszystkim Osobom i Instytucją, które wsparły badania archeologiczne.
Odkrycie kościoła św. Marcina w Teodorówce – miejsca chrztu św. Jana z Dukli. Raport z badań.
W październiku bieżącego roku zakończył się drugi sezon badań archeologicznych prowadzonych na stanowisku nr 1 w Teodorówce, w miejscu gdzie w dawnych czasach stał najstarszy kościół dukielski pod wezwaniem św. Marcina. Świątynia ta po raz pierwszy w źródłach pisanych pojawia się w 1373 roku, w dokumencie dotyczącym lokacji Dukli na prawie niemieckim. To właśnie w tym kościele chrzest brał św. Jan z Dukli, jednej z patronów naszego kraju. Dzisiaj miejsce to, zlokalizowane w Teodorówce, na granicy z Duklą i Nadolem, nad Dukiełką, należy do parafii pw. Marii Magdaleny. Archeolodzy zwrócili na nie uwagę w marcu 2024 roku, wpierw przeprowadzono badania nieinwazyjne, a następnie rozpoczęto wykopaliska, prowadzone pod auspicjami Muzeum Ziemi Bieckiej oraz Muzeum Historycznego Pałac w Dukli.
Badania archeologiczne stanowiły kontynuację zeszłorocznych prac, które doprowadziły do odkrycia dwóch fragmentów murów, stanowiących pozostałość po zabudowaniach klasztornych, których budowę zlecił w połowie XVIII wieku ówczesny właściciel Jerzy August Wandalin Mniszech, który pragnął odbudować kościół św. Marcina, będący wówczas w ruinie, a także ufundować przy nim szereg instytucji, m. in. klasztor szarytek oraz szkołę dla panien. Ponadto w trakcie badań, w dwóch wykopach natrafiono na pozostałości cmentarza przykościelnego i odkryto 26 grobów z szczątkami dawnych mieszkańców Dukli oraz Teodorówki.
W bieżącym roku skupiono się na centralnej części stanowiska, gdzie założono 6 wykopów badawczych. Natrafiono w nich na pozostałości kościoła św. Marcina, zachowane w postaci niewielkich partii murów zbudowanych z kamienia oraz wkopów budowlanych, które interpretuje się jako ślad po rozebranych fundamentach. Nie zwykle ważnym odkryciem było odnalezienie krypty kościelnej, ulokowanej w samym środku kościoła. Wzniesiono ją z miejscowego kamienia i przykryto sklepieniem. Składała się z dwóch komór, większej położonej po zachodniej stronie i mniejszej, ulokowanej od wschodu. Do krypty schodziło się po schodach, umiejscowionych w mniejszej komorze, których fragment odkryto w czasie badań. Niestety została ona uprzątnięta i zagruzowana jeszcze w końcu XIX bądź na początku XX wieku. Świadczą o tym pozyskane zabytki oraz brak pochówków ludzkich. Kolejnym, niespodziewanym znaleziskiem, było odkrycie kamiennego kanału odwadniającego, którego celem było odprowadzanie wody z kościoła i krypty. Co ważne, kanał ten wciąż pozostaje czynny. Prace badawcze doprowadziły także do odkrycia kolejnych pochówków ludzkich, wśród których na wyróżnienie zasługuje jeden przy którym odkryto medalik oraz 11 monet. Z pewnością tak bogate wyposażenie świadczy, że była to zamożna osoba.
Prowadzone w 2025 roku prace archeologiczne umożliwiły na rozpoznanie chronologii oraz układu przestrzennego kościoła św. Marcina. Odkryte relikty wiązać należy z dwoma fazami świątyni, krypta pochodzi najpewniej z XVI wieku, natomiast zarysy fundamentów kościoła z XVIII stulecia. Wykopaliska będą kontynuowane w przyszłym roku.
Tekst i foto: dr Paweł Kocańda, Muzeum Ziemi Bieckiej
