W dniu 23 kwietnia 2025 r. odbyła się prlelekcja dra Łukasza Bajdy zatytułowana „Szlachta w Bieszczadach, na Pogórzu i Beskidzie Niskim”. Wykład połączony był z promocją Jego najnowszej książki „Ziemianie z podkarpackich dworów (2024).
Szlachta to ważny element historii i kultury polskiej. Od wieków rodziny szlacheckie i ziemiańskie odgrywały znaczącą rolę w życiu społecznym, gospodarczym, a także politycznym tych ziem. Osadnictwo szlacheckie na terenach dzisiejszego Podkarpacia ma długą historię, sięgającą średniowiecza. Liczne rody zakorzeniły się tutaj, tworząc swoje majątki i wpływając na lokalny rozwój. Podkarpackie ziemiaństwo nie było jednolitą grupą. Obejmowało zarówno magnackie rody z rozległymi majątkami, jak i średnią oraz drobną szlachtę z mniejszymi posiadłościami. Niejednokrotnie majątki ziemskie stanowiły podstawę gospodarki regionu, opartej na rolnictwie i często powiązanej z przemysłem (np. gorzelnie, młyny, tartaki). Większe posiadłości nierzadko inicjowały nowoczesne metody gospodarowania. Dwory i pałace ziemiańskie były centrami kultury, sztuki i nauki. Gościły wybitnych artystów i intelektualistów, posiadały cenne zbiory i biblioteki. Ziemianie często angażowali się w sprawy publiczne, pełniąc urzędy lokalne i centralne, biorąc udział w życiu politycznym i walce o niepodległość Polski. rzywiązywano dużą wagę do edukacji młodego pokolenia ziemian, którzy często zdobywali wykształcenie w renomowanych ośrodkach, takich jak Kraków i Lwów. W XIX wieku następowały zmiany w strukturze własności ziemskiej, m.in. poprzez przejmowanie zadłużonych majątków przez mieszczaństwo i przedsiębiorców, w tym żydowskich. Reformy rolne w XX wieku, a zwłaszcza ta po II wojnie światowej, w 1944 roku, doprowadziły do likwidacji wielkiej własności ziemskiej i znacząco osłabiły rolę ziemiaństwa.
Na Podkarpaciu zachowało się wiele dawnych siedzib ziemiańskich, choć często w różnym stanie. Niektóre z nich pełnią funkcje muzealne, hotelowe lub są w rękach prywatnych. Przykładami są dwory w Trześniowie, Dębnie czy pałac w Łańcucie (należący do dawnej ordynacji Lubomirskich). Reasumując Ziemiaństwo na Podkarpaciu wniosło znaczący wkład w rozwój regionu w wielu dziedzinach. Poznawanie jego historii pozwala lepiej zrozumieć dziedzictwo kulturowe i społeczne tych ziem.
Ksiażkę „Ziemianie z podkarpackich dworów można nabyć w kiosku muzealnym.